Sekta Nowe Horyzonty

Według pewnego bardzo mądrego człowieka (i bardzo mi bliskiego) Nowe Horyzonty to festiwal sekciarski. Guru - Roman Gutek - doskonale wytresował sobie publiczność, która wstaje przed 8:30, żeby z sercem w gardle zasiąść przed komputerem i zalogować się na wybrane filmy. Oczywiście, jeśli ma szczęście do dobrego internetu w miejscu zamieszkania i ma ze sobą komputer. Jeśli nie, trzeba od 7:30, najpóźniej 8:00 czekać w kolejce do komputerów w kinie. Kiedy (lub raczej “jeśli) uda się zalogować na wybrane filmy (a zdarza się, że 350 miejsc znika w sekundę) nowohoryzontowicze otrzepują się z liści, przemywają twarz z imprezy poprzedniego wieczoru i pędzą do kina na pierwszy seans. Jeśli chcą mieć dobre miejsce, muszą stanąć w kolejce przed salą jakieś pół godziny przed seansem. Trzeba też zaopatrzyć się w kawę i zaliczyć toaletę, co jest już kwestią wymagającą dziesiątego stopnia  wtajemniczenia w logistykę, najlepiej na poziomie czarodziejskim, Hermiona Granger byłaby tutaj referencją. Bez jej umiejętności najlepiej sprawdzi się jednak klasyczna współpraca ze znajomymi, którzy zajmują kilka miejsc, a potem na zmianę załatwia się pozostałe sprawy. Trzeba też pamiętać, że na seans nie można się spóźnić ani o minutę, bo Wielki Brat od razu odliczy 5 punktów z karnetu. Można się wprawdzie z filmu wylogować, ale jeśli zrobi się to na 14 minut i 59 sekund przed seansem, to już o sekundę za późno. Wszyscy festiwalowicze chodzą oznakowani - jak nie karnet, to torba albo koszulka. Jesteśmy rozpoznawalni z daleka. Fosforozujemy ostrym różowym kolorem znanej firmy telekomunikacyjnej, ledwo trzymamy powieki otwarte (jak Wielki Brat nie patrzy, to czasem ucinamy komara na filmach), jemy w biegu i uczymy się, że to my decydujemy o działaniu naszego pęcherza, a nie odwrotnie. A w zasadzie nie my, tylko długość filmu. W dodatku możemy trafić na takiego na przykład Dumonta nowego (Jeannette. Dzieciństwo Joanny d’Arc) albo na Photon Normana Leto (notabene Nagroda Publiczności) i człowiek wychodzi z uczuciem podobnym do tego, gdy rozłupie się piękną pistację, a w środku zamiast orzeszka taki mały śmierdzący zgniłek. Nie wspomnę już o tym, że kino nie jest z gumy, a karnetów chyba sprzedano w tym roku trochę za dużo...

Po co więc tak się męczyć? Każdy ma pewnie inny powód. Ja jeżdżę na Nowe Horyzonty dla kina i dla spotkań z ludźmi, którzy tak jak ja kochają filmy. Więcej nie trzeba... W tym roku weszłam do sali kinowej trzydzieści pięć razy, ale z dwóch filmów wyszłam (tylko z dwóch! w poprzednich latach to było zwykle około pięciu). Z jednego, bo zasnęłam na początku i potem już nie wiedziałam o co chodzi w kryminalnej intrydze (Morderstwo w hotelu Hilton), a z drugiego, bo nie było warto na niego w ogóle wchodzić (Trzy kobiety). Pozostałe filmy, nie licząc wspomnianych zgniłków, to były całkiem dobre wybory. Zresztą, Dumonta i Leto też warto było zobaczyć, choćby po to, żeby wiedzieć, że samo wielkie nazwisko nie wystarczy, żeby szmira przestała być szmirą, a po drugie, żeby dojść do granicy eksperymentów w kinie, za którą już nie ma się do czynienia z filmem, tylko z audiowizualną ekspozycją nadającą się bardziej do jakiegoś muzeum sztuki współczesnej niż do kinowej dystrybucji. Uff! Długie zdanie!

Bez względu na te wszystkie niedogodności była to jednak świetna edycja. Spośród trzydziestu trzech filmów, które obejrzałem niemal wszystkie były warte poświęconego im czasu. Niektóre z nich zostaną ze mną na zawsze. Trudno powiedzieć czy to będą właśnie te, które dzisiaj znalazły się w mojej pierwszej dziesiątce, bo czasami ten ogląd zmienia się, gdy obejrzę któryś z filmów po raz drugi bez całej tej festiwalowej otoczki. Zresztą, o ile wybranie pierwszych pięciu filmów trudne nie jest, o tyle dalej zaczyna to być trudne, bo wszystkie trzymają naprawdę wysoki poziom. Udało się jednak i wybrałam moją Złotą Dziesiątkę Nowych Horyzontów 2017.

Miejsce 10.

Marlina: zbrodnia w czterech aktach, reż. Mouly Surya, Indonezja 2017.

Nie planowałam wybierać się ten film, z opisu wydawał mi się zbyt... “nowohoryzontowy”, ale namówiły mnie koleżanki (czyli niezawodna ekipa od wzajemnego zajmowania sobie miejsc w kolejkach i na salach filmowych) i nie pożałowałam. To był jeden z kilku filmów z cyklu Trzecie oko: good girls gone bad. Historia jest prosta. Młoda i piękna Marlina zostaje wdową, a do jej domu przychodzi pięciu mężczyzn, żeby “zaopiekować się” nią w sypialni. Zachowują się jakby byli u siebie, ustalają kolejność i żądają obiadu. Jaki wybór ma bohaterka? Może zostać ofiarą, w końcu do takiej roli męski świat przeznaczył kobietę. Odcierpieć swoje, a potem ewentualnie uciec albo się zemścić. Można jednak uprzedzić fakty i zlikwidować agresorów. Jeśli nie każdemu się to podoba, trudno.

Miejsce 9.

Twój Vincent, reż. D. Kobiela, H. Welchman, Polska - Wielka Brytania 2017.

Na ten film czekałam bardzo! Był w planach na drugi dzień festiwalu, logowanie w PKP, wifi padło dokładnie o godzinie 8:28, więc oczywiście się nie udało. Musiałam czekać i przeorganizować plan na pozostałe dni, ale na drugi seans logowanie było już szczęśliwe. Nie da się ukryć, że jest to projekt niezwykły. Rzadko kiedy słowo “projekt” tak bardzo pasuje do filmu jak w tym wypadku. Zwykle jest to wyraz dość pretensjonalnej nowomowy ludzi, którzy zwykle używają tego słowa, żeby ukryć fakt bezwartościowości tego, co robią. Nie tym razem jednak - Twój Vincent to bardzo karkołomne pod względem technicznym przedsięwzięcie - ponad stu artystów malarzy uczestniczyło w jego realizacji. Każdy obraz został namalowany ręcznie na płótnie, a potem za pomocą zdjęć robionych kamerą 6K zanimowany w formę filmową (pewnie coś pokręciłam, bo to jak dla mnie za dużo technicznych szczegółów). Przy tak absorbującej widza formie treść jest i powinna być prosta. Scenariusz dość kurczowo trzyma się podręcznikowych ram (w książce Lindy Aronson Scenariusz na miarę XXI wieku taką strukturę nazywa się “obywatel kane", ponieważ historia opowiedziana jest właśnie według tego schematu) i dzięki temu całość jest spójna, klarowna, przyjemna w oglądaniu. Jako hołd dla Van Gogha to naprawdę wzruszający film. Jako pokaz umiejętności animacyjnych tzw. “must see”. Ale poza tym niesie ze sobą wartość raczej edukacyjną, niż artystyczną.

Miejsce 8.

Honorowy obywatel, reż. G. Dupart, M. Cohn, Argentyna - Hiszpania 2017.

Z tym filmem problem polega na tym, że jest na ósmym miejscu, bo na szczycie zaczyna się robić ciasno. Może nie postawiłam wszystkich filmów na podium, ale decydowały niuanse, a czasem tylko fakt, czy widziałam film na początku czy na końcu festiwalu. Ten film jest mądry, przewrotny, momentami bardzo zabawny, a w przesłaniu niemal bolesny.

Żyjemy w czasach terroru sukcesu. Tymczasem artysta, który osiąga sukces i uznanie, staje się autorytetem i celebrytą. Jego bunt i nonkonformizm zostają okiełznane przez sławę, pieniądze i uwielbienie. Nie potrafi już stworzyć nic nowego i świeżego. Ten film to historia wybitnego pisarza, który w pierwszej scenie filmu odbiera Nagrodę Nobla i wyraża ubolewanie wobec tego faktu, bo ma świadomość, że jako artysta właśnie się skończył. Od tej pory pisze jedynie referaty, udziela wywiadów i uświetnia uroczystości. Zresztą, w większości z nich i tak odmawia udziału. Dopiero gdy przychodzi zaproszenie do jego rodzinnego miasteczka w Argentynie, czuje na nowo zew przygody i jedzie tam w nadziei na znalezienie inspiracji. Cudowne zderzenie oczekiwań i zmitologizowanych wspomnień z realnym życiem. Film skojarzył mi się z  Wizytą starszej pani Dürrenmatta. Wprawdzie bohater nie żąda ofiary z niczyjego życia, ale w pewnym sensie przybywa tam, żeby na ich codziennym szarym życiu żerować i w nim szukać inspiracji do nowej powieści. Intrygujące, nieoczywiste kino, pozostawiające widza w zawieszeniu między prawdą a fikcją.

Miejsce 7.

A Ghost Story, reż. David Lowery, USA 2017.

Sięganie po symbolikę rodem z kreskówki o sympatycznym duszku Kacprze to ryzykowny pomysł. Łatwo wpaść na minę kiczowatej groteski. Tymczasem ten film to bardzo poetycka i subtelna opowieść o miłości, której siła przekracza wszystko, co nieprzekraczalne. Jak czas i wieczność. Duch w prześcieradle działa, bo jest tylko symbolem, prostym i czytelnym jak ta historia. Jest miłość, jest śmierć i jest cierpienie po stracie ukochanej osoby. Boimy się tego, bo nie wyobrażamy sobie bez niej życia, ale Lowery idzie o krok dalej i pokazuje co przeżywa ten, kto odszedł. Duch, obecny i wyczuwalny, ale niewidoczny. Nie może iść dalej, nie może zapomnieć, zacząć życia na nowo. Mijają wieki, czas się zakrzywia, ale duch wciąż ma tylko czekanie na ponowne spotkanie, które nigdy nie następuje. Pod tą lekką w sumie formą kryją się najbardziej dręczące ludzkość pytania o to czy śmierć jest końcem czy początkiem. A jeśli początkiem, to czego?

Miejsce 6.

Fantastyczna kobieta, reż. Sebastián Leilo, Chile - Hiszpania - USA - Niemcy 2017.

Film trochę w stylu Almodovara, ale pozbawiony jego ciężkiej estetyki, przez co postać głównej bohaterki staje się bardziej realna, prawdziwa i naturalna. Leilo nie podkreśla powiem transgeniczności swojej bohaterki (i aktorki), skupia się raczej na jej emocjach, osobowości i dążeniach. Bohaterka walczy bowiem o prawo do pożegnania ukochanego mężczyzny, który umarł niemal na jej rękach. Przeszkadza jej w tym nie tylko jego rodzina (co jest do pewnego stopnia zrozumiałe), ale także odarte z wszelkiej wrażliwości urzędy, które uosabia mało sympatyczna pani z Wydziału do Spraw Przestępstw Seksualnych.

Najbardziej podoba mi się w tym filmie scena, gdy bohaterka leży nago na łóżku, nogi ma lekko podkurczone, a na tzw. “wzgórku Wenery” opiera lusterko, w którym odbija się jej twarz. Lusterko zasłania genitalia - nie widać więc czy są one męskie, czy żeńskie. I nie ma to znaczenia. O tym właśnie jest film.

Miłość nie ma płci. Smutek nie ma płci. Rozkosz nie ma płci.

Miejsce 5.

Suka, reż. Marianna Palka, USA 2017.

To kolejny film z cyklu Trzecie oko: good girls gone bad i tym razem temat został potraktowany niemal dosłownie. Główna bohaterka (zagrana zresztą przez samą reżyserkę, cheapue bas!) to przykładna żona i matka czwórki dzieci. Jej mąż w ogóle nie interesuje się domem, nawet prezenty jego żona robi sobie sama. Dom pod jej opieką funkcjonuje jak w zegarku, a mąż tymczasem zabawia się z kochanką w swoim biurze. I przychodzi moment, gdy pętla (a w zasadzie smycz) zaciska się na szyi tak ciasno, że pozostaje jej już tylko zamienić się w... sukę. Film oparty jest na fenomenalnym wręcz pomyśle na pokazanie załamania nerwowego, które skutkuje całkowitym wyłączeniem z życia. Jako scenarzystka zwracam w szczególności uwagę na sposób opowiadania historii i konstruowania bohaterów. Nie ma tu ani jednej niepotrzebnej sceny, pod warstwą fabularną kryje się ważne i mądre przesłanie na temat ludzkiej natury oraz sinusoidalnego charakteru związków międzyludzkich. Dzięki świetnemu aktorstwu także przemiana bohaterów przebiega wiarygodnie i wzruszająco.

A proporcje między komizmem i dramatem wyważone są idealnie, żeby widza cały czas trzymać w ryzach jak... suka mięso w pysku. Świetny film - dla kobiet w wymiarze terapeutycznym, dla mężczyzn - instruktażowym.

Miejsce 4.

Niemiłość, reż. Andriej Zwiagincew, Rosja - Francja 2017.

Trzęsą mi się ręce nad klawiaturą, gdy zaczynam pisać o tym filmie, bo ciąży mi poczucie odpowiedzialności - to nie jest film dla ludzi o słabych nerwach. Żaden Zwiagincew nie jest. Przyznam, że na mnie wciąż największe wrażenie robi jego debiut, czyli Powrót, który po raz pierwszy widziałam w nieistniejącym już grudziądzkim kinie Helios na DKF-ie organizowanym przez pana Jerzego Rębisza. To kino stało obok mojego pierwszego rodzinnego domu, a dziś nie pozostała po nim nawet jedna cegła i przyjdzie kiedyś czas na posta tylko o tym kinie i związanych z nim emocjach. Teraz świadomie uciekam trochę od pisania o Niemiłości, bo to jest film, który boli. Po prostu fizycznie boli. Nie ma według mnie gorszego zła niż brak miłości dla własnego dziecka. Dlatego tak trudno skupić się na artystycznych walorach tego obrazu, choć - jak to zwykle u Zwiagincewa - każdy kadr jest małym dziełem sztuki. Ten film przywraca moc i rangę jednemu z najważniejszych zdań w polskiej poezji współczesnej. Zdaniu, które zagarnęły zakłady pogrzebowe, okolicznościowe kartki i banalne przemówienia polityków. “Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą”. (Jan Twardowski).

Miejsce 3.

The Square, reż. Ruben Östlund, Szwecja - Niemcy - Francja - Dania 2017.

Z filmu Östlunda wyszłam z ogromną potrzebą dyskusji o sztuce, o człowieczeństwie w XXI wieku, o prawdzie i fałszu, o hipokryzji i autentyczności. Chciało mi się mówić i mówić. To film, który najmocniej mnie nakręcił, a jednocześnie nie wbił emocjonalnie w fotel. Östlund naśmiewa się z zadęcia współczesnej sztuki i współczesnego człowieka reprezentującego tzw. upper middle class. Rozpoczął tę krucjatę już w Turyście, a w swoim najnowszym dziele temat rozwinął i pogłębił. To jeden z filmów, do którego wrócę na pewno, bo w nawale konkurencyjnych seansów nie na wszystko mogłam zwrócić należytą uwagę. A jest on znaczeniowo bardzo pojemny, ale najważniejsze wydaje mi się oskarżenie wobec współczesnej sztuki, która tak bardzo stara się przekraczać kolejne granice, że traci z oczu prawdziwy sens tworzenia - kontakt z drugim człowiekiem. Do czego zaprowadziła nas cywilizacja, skoro trzeba tworzyć kwadraty azylu, żeby człowiek mógł liczyć na to, że jego prośba o pomoc zostanie wysłuchana?

Miejsce 2.

Frantz, reż. Franoçois Ozon, Francja - Niemcy 2016.

Dzień wcześniej obejrzałam Podwójnego kochanka Ozona, całkiem przyjemny thriller erotyczny i podobnie zakręconej, abstrakcyjnej konwencji spodziewałam się po Frantzu. A tu zaskoczenie, bo Frantz to kino spokojne, wyciszone i nieprzekombinowane. Bardzo prosta historia  opowiedziana pięknym filmowym językiem. Pełna harmonia między treścią i formą oraz uniwersalny wymiar doświadczeń i emocji bohaterów. Akcja dzieje się na początku XX wieku, tuż po zakończeniu I Wojny Światowej w małej niemieckiej miejscowości, gdzie wciąż panuje bardzo silna niechęć wobec zwycięskiej Francji. Do jaskini lwa przyjeżdża młody Francuz, aby poznać rodzinę swego niemieckiego przyjaciela, którego poznał przed wojną. Dla cierpiących rodziców i narzeczonej poległego na wojnie Frantza ta znajomość staje się balsamem i pomaga im wyjść z depresji.

Ozon zdaje się pytać tym filmem o to, jak daleko można posunąć się w kłamstwie i czy na pewno zawsze jest ono złe. Pokazuje też, że motywacja bywa ważniejsza od faktów, a wina i przebaczenie to tylko dwa końce tego samego kija. Jak prawda i fałsz.

Miejsce 1.

Ptaki śpiewają w Kigali, reż. Joanna Kos-Krauze, Krzysztof Krauze, Polska 2017.

Ja nawet nie wiem jak zacząć. Myślałam o tym filmie jeszcze przez kilka dni po jego obejrzeniu. Nie chodzi tylko o temat, bo ludobójstwo już samo w sobie jest najmocniejszym kalibrem z możliwych. I trzeba mieć nie tylko talent, ale i odwagę, żeby taki temat podjąć i go nie sprofanować niewłaściwym rozłożeniem akcentów, nadmiernym patosem czy przekroczeniem granicy dobrego smaku. Wiem tak nieprzyzwoicie mało na temat konfliktu między Tutsi i Hutu, że trudno mi odnosić się do warstwy historycznej tego filmu. To ostatni wspólny film Joanny Kos-Krauze i Krzysztofem Krauze. Można więc nazwać go swego rodzaju testamentem artystycznym zmarłego reżysera. Podczas spotkania Kos-Krauze powiedziała, że artysta ma obowiązki. I myślę, że to jest właśnie testament Krauzego.

 To pierwsze miejsce na podium jest spowodowane bardzo emocjonalną reakcją na ten film. Jestem jednak orędowniczką teorii, że właśnie umiejętność rozbudzania i manipulowania emocjami w kinie jest dla mnie jako widza najważniejsza. Zachwyciły mnie też zdjęcia, zwłaszcza nienachalnie stosowane przeostrzenia, zawsze wtedy, gdy potrzebne.

Nie jestem obiektywna, nie wytłumaczę się z tego pierwszego miejsca. W sercu pozostało drżenie, a w głowie myśl, że ludzkość jest zawsze o krok od ludobójstwa, o jeden fałszywy krok. A najgorsze, że nie wiadomo czy już został postawiony, czy nie.

To wszystko. Widziałam jeszcze dwadzieścia trzy filmy i każdy z nich zasługuje chociaż na jedno zdanie, ale z litości dla moich Czytelników pozostawię już te dwadzieścia trzy zdania dla siebie.

Lub do następnego posta.