Trudne tematy.

Ludzie Boga, reż. Xavier Beauvois, Francja 2010.

            Ten film po raz pierwszy obejrzałam podczas festiwalu Era Nowe Horyzonty we Wrocławiu, w lipcu 2010 roku, czyli na kilka miesięcy przed rozpoczęciem oficjalnej dystrybucji. Nawet polskie tłumaczenie tytułu było wówczas inne (O bogach i ludziach). Dziwna w sumie ta zmiana, ponieważ oryginalny tytuł francuski (Hommes et des dieux) bliższy jest raczej temu pierwszemu tłumaczeniu. Z drugiej jednak strony to ostateczne tłumaczenie jest wcale nie mniej trafne, a być może nawet bliższe istocie i wymowie całego filmu.
          Po raz drugi natomiast wybrałam się - już na Ludzi Boga - mniej więcej dwa tygodnie temu. Otrzymałam podwójne bezpłatne zaproszenie i pomyślałam, że... najwyżej zasnę.
          Pomyślałam tak, ponieważ moja pierwsza reakcja na ten film była bardzo mieszana. Z jednej strony nie mogłam nie docenić walorów artystycznych i treściowych tej filmowej opowieści, a z drugiej... no cóż, film wydawał mi się po prostu nudny, ujęcia za długie, dialogi zbyt przeintelektualizowane, piękne krajobrazy i wspaniałe zdjęcia, ale przecież nie chciałam oglądać filmu przyrodniczego. Jedna czy dwie sceny, które zrobiły na mnie wrażenie, nie wystarczyły, żeby uznać ten film za przełomowe wydarzenie artystyczne w moim życiu.
          Na ten pierwszy odbiór mógł mieć wpływ fakt, że było to jedno z dzieł pokazywanych na festiwalu filmowym, gdzie codziennie oglądałam po kilka takich dzieł, a niektóre z nich miały siłę porażającą "od pierwszego wejrzenia" i dlatego ta głęboko ekumeniczna w swoim wyrazie opowieść nie znalazła mojej pełnej akceptacji.
          Tymczasem, gdy obejrzałam film po raz drugi, dostrzegłam w nim tak wiele czystego piękna, że nie mogłam opanować wzruszenia. To historia o grupie francuskich mnichów z oddalonego od cywilizacji monasteru w górach Atlas, w algierskiej miejscowości Tibhirine. Większość mieszkańców tej ubogiej wioski to wyznawcy islamu, którzy żyją jednak z klasztorem w pełnej symbiozie i poszanowaniu swoich religii. Jeden z mnichów jest lekarzem (niezwykle mądrym człowiekiem), który mimo astmy, starości i zmęczenia codziennie przyjmuje nawet po kilkudziesięciu pacjentów. Przychodzą nie tylko po poradę lekarską, ale i po dobre słowo albo chociaż kolorowe adidasy... Mieszkańcy wioski z kolei zapraszają mnichów do swoich domów na ważne religijno-rodzinne uroczystości. To układ, w którym żadna ze stron nie wyobraża sobie istnienia bez siebie nawzajem, są sobie potrzebni. A przy tym nikt nikogo nie nawraca. Niestety, w okolicy pojawiają się islamscy ekstremiści. Robi się niebezpiecznie. Naczelnik miasta namawia mnichów do wyjazdu...
         Film nie jest pozbawiony patosu, ale jest to patos wynikający z heroizmu egzystencjalnego (oczywiście w swojej chrześcijańskiej postaci), a jako taki jest nie tylko znośny, ale wręcz piękny. To piękno wynika z czystości współbrzmienia wszystkich elementów w tym filmie, cała ta heroiczna postawa jest bowiem efektem pełnej wolności. Jest do wolność do miłości w jej czystej, chrześcijańskiej postaci. To piękno współgra także z gregoriańską muzyką wykonywaną podczas codziennych nabożeństw przez bohaterów oraz obrazami niczym niezmąconego piękna Boskich tworów, czyli otaczającej klasztor przyrody.
         Nie chodzi zresztą tylko o samą treść opartą na autentycznych wydarzeniach. Mnie ten film zachwycił przede wszystkim wspaniałym aktorstwem. W tym sensie to sztuka najwyższej próby - minimum środków, maksimum wyrazu. Aktorzy grają przede wszystkim oczami, w ich spojrzeniu kryje się cała prawda o starości, przyjaźni, oddaniu Bogu i ludziom, ale i o strachu przed śmiercią, samotnością i uwięzieniem. Dzięki tym artystom postacie mnichów nie wydają się nieludzkie w swoim oddaniu, ale stają się właśnie prawdziwe.
         I scena ostatniej wieczerzy, kiedy przy dźwiękach finałowego fragmentu Jeziora łabędziego piją czerwone wino... To trzeba zobaczyć, bo nie potrafię tego opowiedzieć...